Dobry glina, zły glina

Niedawno rozpocząłem poranne spotkanie z telewizją informacyjną od zapoznania się z wyjaśnienieniami, jakie wicekomendant Policji Andrzeja Rokita składał przed komisją sejmową w sprawie głośnej pomyłki antyterrorystów w Katowicach (jej treść odpowiada praktycznie artykułowi ze strony TVN24). Wyjaśnienia te skupiły się na powodach pomylenia adresów, pomijając samo zachowanie komandosów podczas interwencji. Kiedy pierwszy raz usłyszałem  o tej sprawie, od razu przypomniało mi się nagranie z 11 listopada, na którym widać policjanta po cywilnemu, który najpierw traktuje gazem a następnie kopie jakiegoś człowieka. Wkrótce kolejny powala na ziemię i przytrzymuje kopanego. A jedyną reakcją innych policjantów na tą sytuację jest niedopuszczenie do jej dalszego filmowania. W doniesieniach mediów można znaleźć inne opisy takich zachowań stróżów porządku publicznego (np. złamany kręgosłup po innej pomyłce antyterrorystów, czy efekt wieczornego imprezowania w Żarach). W tym kontekście przerażająco brzmi wypowiedź byłego członkach policyjnych jednostek specjalnych:

Pamiętam, jak kilka lat temu zatrzymywaliśmy na zlecenie CBŚ pewnego dilera narkotykowego. Okazało się jednak, że w jednej klatce mieszkali dwaj "pacjenci" o tych samych nazwiskach. I wskazano nam błędnego. Kiedy wywaliliśmy mu drzwi taranem, wyskoczył na nas i próbował wypchnąć. Dostał więc straszny łomot, a potem go tylko przeprosiliśmy i wszystko rozeszło się po kościach. (katowice.gazeta.pl).

Pokazuje ona, że w policji panuje przyzwolenie na tego rodzaju zachowania, a usprawiedliwianie ich tym, że policjanci odreagowywali stresującą służbę sugeruje, że stawiają się ponad przypadkowymi członkami przypadkowego społeczeństwa. Czy gdybym po wyjściu z pracy spuścił łomot staruszce albo skopał jakiegoś dzieciaka, to policjanci również usprawiedliwialiby moje zachowanie stresem? Czasem także wychodzę z roboty potężnie wkurzony i też mogłaby mi przyjść ochota na rozładowanie się przez skatowanie kogoś słabszego.

Nie twierdzę, że jest to normalne postępowanie wszystkich policjantów. Przypominają mi się w tym momencie różne moje spotkania ze stróżami prawa (na szczęście nie miałem do czynienia z antyterrorystami). Jako pierwsze wróciły oczywiście wspomnienia doświadczeń negatywnych. Zwłaszcza jedno, kiedy prawdopodobnie jedynie niezdrowa ciekawość uratowała mnie przed solidnym wpier... chciałem napisać, przed użyciem wobec mnie środków przymusu bezpośredniego. Po prostu nie podejrzewałem, że kulturalne okrzyki "Stój, kurwa, stój. Do ciebie gnoju mówię, stój" są wezwaniem do zatrzymania się w celu wylegitymowania i kontroli. Odwróciłem się tylko dlatego, że chciałem zobaczyć rozróbę rozgrywającą się za moimi plecami. Zamiast tego ujrzałem dwudziestoparoletniego "twardziela" zmierzającego w moim kierunku z ręką na służbowej pałce. Zapewne pozwolił sobie na takie odzywki zmylony moją dość mocno spłowiałą kurtką z demobilu i plecakiem noszącym ślady licznych wędrówek, ponieważ po moim żądaniu, by podał mi imię, nazwisko i numer służbowy, bo chcę napisać na niego skargę, zrobił się znacznie sympatyczniejszy. A jego starszy kolega, który podchodząc do nas, usłyszał o czym rozmawiamy, mógłby wręcz kandydować do nagrody gentlemana roku. A ja potem zastanawiałem się, czy gdybym się wtedy nie obrócił, to dostałbym tą pałą w łeb za próbę ucieczki i czynny opór wobec funkcjonariusza na służbie.

Podobnie zareagowało dwóch innych umundurowanych chamów, którzy postanowili przyłapać potencjalnego włamywacza czekającego na przystanku na ostatni nocny autobus w stronę dworca PKP. Na moje wyjaśnienie, że "zawsze, kurwa, chodzę na włam w długim wełnianym płaszczu i lakierkach" (robię się mało sympatyczny, gdy mam poczucie, że ktoś mnie obraża), stracili ochotę do dalszej kontroli i sprawnie wrócili do radiowozu. O ile dobrze pamiętam, to takie szybkie przejście od próby poniżenia innych do uległości wobec kogoś, kto zachowuje się tak, jakby to on był ważniejszy, jest charakterystyczne dla osobowości autorytarnej. A ludzie o takiej osobowości są skłonni do agresji wobec tych, których uznają za gorszych od siebie lub takich, którzy nie pasują do ich stereotypów, przy jednoczesnej gotowości do bezkrytycznego podporządkowywania się władzy.

Na szczęście mam  również inne doświadczenia z takich spotkań. Kiedyś po powrocie do Warszawy po dwóch miesiącach spędzonych na Mazurach zostałem skontrolowany w momencie, kiedy otwierałem nowiutki samochód znajomej. Nieogolony, ubrany w "najczystsze" ciuchy (spodnie właśnie tego dnia zdecydowanie dały mi do zrozumienia, że mają już dość dalszego noszenia) i odczuwający jeszcze wyraźne skutki pożegnalnej imprezy, wyglądałem podobnie od dworcowych meneli. A podchodzący do mnie policjant zaczął rozmowę od grzecznego "Dzień dobry panu, poproszę dokumenty do kontroli". W tym czasie drugi spokojnie odcinał mi najbardziej prawdopodobną drogę ucieczki.

Również próba ominięcia szerokim łukiem nieoznakowanego radiowozu czającego się w środku lasu na porzucających tam śmieci (byłem przekonany, że to jakaś parka szukająca odosobnienia, czyli chłopaki byli skutecznie zamaskowani), skończyła się prośbą o okazanie dokumentu tożsamości. A ponieważ nie zabrałem go na wczesnowiosenną wędrówkę po lesie, przeszliśmy do weryfikacji moich danych w systemie policyjnym, która ze względu na jakieś problemy z łącznością trochę się przeciągnęła. W czasie gdy jeden z policjantów zajmował się sprawdzaniem podanych przeze mnie informacji, drugi bawił mnie rozmową, która w dość nieoczekiwany sposób zdryfowała na temat form rozwoju duchowego. A przy tym mój rozmówca cały czas wyglądał na gotowego do działania, gdybym jednak okazał się poszukiwanym przestępcą.

Do bardzo miłych spotkań zaliczam również pewną wymianę zdań zakończoną sakramentalnym pytaniem: Czy akceptuje pan dwa punkty i mandat karny w wysokości 100 zł? Zaakceptowałem bez żadnych sprzeciwów, ponieważ rozmowę zaczęliśmy od sześciu punktów i 500 zł, przy czym moim zdaniem zasłużyłem sobie według ówczesnego taryfikatora na punkt mniej. Nie zdążyłem jednak zacząć się targować, bo po wysłuchaniu moich wyjaśnień na temat powodów popełnienia wykroczenia, oraz sprawdzeniu mojego aktualnego dorobku, policjanci sami zaproponowali obniżenie kary.

W innej sytuacji, której byłem jedynie obserwatorem, zaimponowała mi opanowaniem obsada radiowozu staranowanego przez samochód wymuszający pierwszeństwo na czerwonym świetle. Funkcjonariusze najpierw upewnili się, że pechowi piraci nie odnieśli żadnych poważnych obrażeń, a następnie jeden zaczął z nimi spokojną rozmowę, a drugi zabrał się za oznakowywanie miejsca wypadku.

Wspólnym elementem tych sytuacji był dla mnie spokój policjantów, wynikający według mnie z ich poczucia własnej kompetencji. Dzięki temu nie musieli sobie sztucznie dodawać znaczenia poprzez chamskie zachowanie, a mnie nie przyszłoby nawet do głowy, żeby im podskakiwać. Po pierwsze dlatego, że żadnej z nich nie czułem się niesłusznie atakowany, a po drugie sprzeczka z kimś, kogo otacza aura spokojnego zdecydowania jest bardzo niewdzięcznym zadaniem.

Kuba Jałoszyński, były dowódca oddziałów antyterrorystycznych, komentując sytuację w Katowicach, mówił o tym, że siły specjalne są szkolone do szybkiego, zdecydowanego i agresywnego działania. Trudno polemizować z argumentacją, że ma to na celu ochronę bezpieczeństwa interweniujących policjantów. Jeżeli jednak jest to rozumiane jako prawo do łamania ludziom kręgosłupów, sprzedawania "strzała na uspokojenie" zdenerwowanym kobietom, walenia ich głową o podłogę,  czy kopania obezwładnionych ludzi, to warto by się zastanowić czy rzeczywiście trzeba wydawać kasę na szkolenie takich "profesjonalistów". W końcu podobnym poziomem agresji i zdecydowania wykazuje się byle grupa piłkarskich kiboli, którzy zapewne zgodziliby się spuścić komuś solidny łomot w ramach woluntariatu. Bo jeżeli wyszkoleni antyterroryści po "wejściu" są tak zestresowani, że nie potrafią rozpoznać rzeczywistego poziomu zagrożenia i uznają, że jedynym sposobem poradzenia sobie z nim jest skatowanie wszystkich znajdujących się w pomieszczeniu, to następnym razem, kiedy za wykopanymi drzwiami zobaczą dzieciaka z zabawkowym pistoletem uznają zapewne, że należy go zastrzelić w obronie własnej. Ja jednak wolałbym spotykać na swojej drodze tych rzeczywiście profesjonalnych, zdecydowanych i kompetentnych policjantów.